ලිනක්ස් මුල සිටම 12 කොටස

ලිනක්ස් ගැන කියල දෙන්න ගත්තට මොකෝ මටත් හරි අමාරුයි කොහෙන් කොහොම පටන් ගන්නද කියලා.. මෙහෙමයි ඔක්කොම Background Stories කියල ඉවරවෙලා වැඩ වලට අත ගහන්න ගියොත් මේ ලිපි කියවන්න අන්තිමට දහ දෙනෙක් වත් ඉතිරි වෙන එකක් නෑ.. ඒක නිසා මම හිතුවා පහුගිය ලිපියෙන් කට්ටිය terminal එකටත් හුරු වුන නිසා steps කිහිපයක්ම පන්නලා software packages install කරන තැනට පැරශූට් එකෙන් පනින්න.. කියවන අයටනම් සතු‍ටු හිතුනට මගෙ හිතටනම් හරි නෑ.. කොහොහොම හරි කමක් නෑ අර මගහැරල ආව පියවරවල් ටිකත් අපි හෙමිහිට ඉගෙන ගනිමු.. කොහොමද වින්ඩෝස් වල ඕව කරන්නේ කියල අමුතුවෙන් ඉගෙනගන්න දෙයක්නම් නෑ නේද? අපි කවද්ද ඒ උනාට original OS and softwares පාවිච්චි කරේ නේද? කොහෙන් හරි මගුලක් හොයාගෙන double click කරල install කරල තව කාටහරි ඕන විදිහට පොට්ටේ crack කරපු එක නේ කලේ.. මටනම් වින්ඩොස් එපා උනේ අංක එක වයිරස් ප්‍රශ්නේ..ඊලඟට crack කරපු OS පාවිච්චි කරල update කරන්න අරව මේව කරන්න ගියහම එන ප්‍රශ්න.. අනික් අතට අපි නොදැනුවත්ව උනත් කරන්නේ හොරකමක් නේද කියලත් හිතෙනව.. මමත් වින්ඩෝස් XP ඉදල win7 වෙනකං Original OS එක එක  විදිහට crack කර කර පාවිච්චි කරා.. ඒත් මාස දෙකකට වතාවක්වත් format කරල system එක අලුතින් දාන්න වෙනවා මයි.. මුකුත් හිතන්න එපා මමත් තාම 100%ක්ම වින්ඩොස් වලින් ගැලවෙලා නෑ.. හැබැයි 98% විතරම පාවිච්චි කරන්නේ ලිනක්ස්.. ඉතිරි 2%න් කරන්නේ මොනවද කියල දැං අහන්න යන්න එපා.. පෙරවදන ඇතිනේ.. දැං බහිමු වැඩේට..

වින්ඩෝස් වලනම් ගොඩක්වෙලාවට හම්බවෙන්නේ exe filesනෙ, ඉතිං ලිනක්ස් වලනම් එහෙම එකක් කියල නෑ.. කලින් වගේම කතන්දරේ සරලවම පටන්ගමු.. සාම්ප්‍රධායික විදිහටනම් ලිනක්ස් වල ඔව්වා එන්නේ source code  එක විදිහට.. ඊට පස්සෙ අපි තමයි compile කර ගන්න ඕන installation process එකේම කොටසක් විදිහට.. ඒ ඉතිං කෝපි කාලේ.. වැඩකාරයන්ට අදටත් එහෙම ඕන නම් කරගන්න් පුලුවන්.. දැං එන්නේ ගොඩක් ඒව pre-compiled binary programs  විදිහට, package manager කෙනෙක් පාවිච්චි කරල ලේසියෙන්ම මෙයාලව ඔබාගන්න පුලුවං..(කලින් ලිපියක package manager ගැන කියල ඇති) හරි කමක් නෑ..ප්‍රධානම විදි දෙකක් අදුරගන්න පුලුවන් packages එන.. (තව ඒව නැතුවමත් නෙවෙයි..පස්සේ එවත් බලමු..)

01. Tarballs
මෙවා ඇත්තටම compress කරපු archive of files සෙට් එකක්, source code  එක විදිහට වෙන්නත් පුලුවන්, pre-compiled binary විදිහට වෙන්නත් පුලුවන්.. ගොඩක් වෙලාවට source code  තමයි.. extension එක දිහා බලල මේවා ආයෙම කොටස් තුනකට කඩාගන්න පුලුවන්..

a.)  .tar extension
b.) .gz extension  මෙයාල gzip utility එකෙන් තලපු කස්ටිය..
c.) .bz2 extension මෙයාල  bzip2 utility එකෙන් ..

කොහොම උනත් මගෙනම් වැඩිපුර ඇයි හොදයි කමක් මෙයාලත් එක්ක එච්චරටම නෑ..මොකද එච්චර ඕන උනේ නෑ..


02.Package managers


මෙන්න බුවාල..ප්‍රධාන කට්ටිය දෙගොල්ලයි..

a.)RPM--Red Hat Package Manager (.rpm extension)

b.)DPKG--Debian Package Manager (.deb extension)


මං හිතන්නේ ඔයාලට දැං අවබෝධයක් තියෙන්න ඕන තමුං පාවිච්චි කරන ලිනක්ස් පවුල අයිති කාටද කියල.. ඉතිං ඒ අනුව තමන්ට ඔට්‍ටු වෙන්න වෙන කෙනා කවුද කියල ඔයාලම අදුරගන්න ඕන..

අර කලින් කිව්ව Tarballs කට්ටියගෙ අවාසි ටිකක් තියෙනවා ඒවා මග හැරල හදපු මෙයාලගෙන් මෙන්න මේ වාසි තියෙනවා....

Software version number

දැනට ඉන්ස්ටෝල් කරල තියෙන එකේ Version එක database එකක තියන් ඉන්නේ.. අලුත් එකක් දාද්දි මැදින් පැනල අහනව මචෝ උඹ ගාව පරන එක තියෙනවා ඒක අප් ඩේට් කරන්නද කියලා...
නැත්තං පරණ එකක් දාන්න ගියාම අහනවා තොට පිස්සුද කියලා.. හික්..

Software release information

Installation date 

Dependency tracking (ensuring the appropriate software libraries and programs are present to run the software)ගොඩක් වැදගත් දෙයක්.. ඔයාල දන්නවනේ OS එක විතරක් තිබුනට මදිනේ, Software එකක් දුවන්න ඊට අදාල තව තව progs, libs, associations, අරව මෙව්වා ගොඩක් ඕන වෙනවනේ.. මතක නේ windows වල dotnetfx එහෙම දාපු කාලේ. ඉතිං ඒ වගේ ලිනක්ස් වල ඒවට කියන්නේ Dependencies කියල.. ටාර් බෝල් දාන්න ගියාම වෙන වාතේ තමයි එව්වා වෙනම දාන්න වෙන එක.. package manager එකක් පාවිච්චි කරාම ඌ ඒව හොයල දාගන්නවා අයෙ අපි දුක් විදින්න ඕන නෑ..


හදිස්සියෙ ලැබුන විවේකයක තමයි ලිව්වෙ.. මෙයල install කරන විදිහ ඊලග ලිපියෙන් බලමු.. ලිපියෙන් කිව්වට ලිපි 4ක් 5ක් වත් යයි ඉවර කරගන්න.. එතකොට අපිට කලින් මග හැරුන ගොඩක් වැදගත් කොටසක් මෙකේ අන්තිමට දාන්නම්..


හැම ලිපියකින්ම වගේ මග හැරුන ලිනක්ස් file system එක ගැන කතාව. හැමදාම වගේ අපි අදත් පොඩි තැනින්ම පටන්ගනිමු.. එහෙම හොදයි නේ.. කතා කරන්න පටාන් ගන්නකොටම ප්‍රශ්නයක් නේද?

මොකක්දමේ මහලොකු file system එකක් කියන්නේ?

ඇත්තටම file system එකක් කියන්නේ කම්පියුටර් එකක් එයාගේ file සෙට් එක ගබඩා කරල තියාගන්න ක්‍රමයට කියල අපිට සරලව කියන්න පුලුවං.

ඉතිං ඔය කියන කතන්දරේ ගොඩක් ලොකු මාතෘකාවක් නිසා අපිට සමහර සමහර අමතර කාරනා අතහැරල තමයි කතා කරන්න වෙන්නේ.. හිතල බලන්න file system භාවිතා වෙන තැං අනුව වෙනස් වෙනවනේ..

HDD,CD,DVD,Network අරවා මේවා කීයක්නම්ද?
අපි ඔතනින් Disk file systems වලට විතරක් අදට කතාව කරගෙන යමු.. ඒකෙනුත් ලිනක්ස් වලට අදාලව..

ඉතිහාසෙ ගැනත් වැඩිපුර කතා කරන්න වෙන එකක් නෑ, මට පරන ලිපි බැලුවම හිතෙනවා ස්මහර තැංවල මම ඕන නැති කතන්දර කියල වැඩිත් වගේ කියලා.. Disk file systems නම් ගොඩක් තියෙනව්නේ..  FAT (FAT12, FAT16, FAT32, exFAT), NTFS, HFS and HFS+, HPFS, UFS, ext2, ext3, ext4, btrfs, ISO 9660, ODS-5, Veritas File System, VMFS, ZFS, ReiserFS and UDF නාල වරෙන්කො.. ඔය ඔක්කොම ගැන කතා කරන්න ගියොත් වෙන දේ අයේ අමුතුවෙන් කියන්න ඕන නෑනෙ..
සාමාන්‍යයෙන් ලිනක්ස් filesystem ගොඩකට සප් එක දුන්නට ext කියන සෙට් එක තමයි idle ඉතිං අපි එයාල ගැන දැන ගනිමු.. එක අතකට මෙව්වා ගැන දැන ගත්ත කියල වැඩකුත් නෑ, තනිකරම වාගෙ කතන්දර ගොඩක් තමයි. කෝකටත් කියල බලමු මේ ext කියන්නේ කවුද කියලා.

ext කියන්නේ Extended file system කියන එක කෙටි කරලා. 1992 විතර තමයි මේක භාවිතයට ඇවිත් තියෙන්නේ.. ලිනක්ස් වලටම කියල වෙනමම හදපු එකක්..  Unix File System (UFS) කියන එකටයි Minix file system එකටයි විකල්පයක් විදිහට ඒවගෙ අඩුපාඩුත් මකාගෙන තමයි ext ආවෙ.. Xiafs කියන එක තමයි මෙයාගෙ ලොකුම තරගකාරයා.. ඒ Minix වල එකක්.. ඒක නම් මං දන්න තරමින් යල් පැනල ගිහිං..

ඔන්න ඉතිං ලිනක්ස් දවසින් දවස දියුණු වෙන එකේ ඊලගට ආව මෙයාගේ දෙවෙනි පරම්පරාව.. ext2 කියන්නේ එයා. second extended filesystem කියල තමයි සම්පූර්න තේරුම.. මේකනම් Debian and Red Hat Linux ගොඩක් Linux distributions වල default filesystem එක විදිහට ආවා..

ඊට පස්සේ එයවත් කපාගෙන  ext3 or third extended filesystem කියන එක ආවා.. මේක අරිට වඩා දියුණුයි.. මම ගොඩාක් වැඩි විස්තර දාන්න යන්නෙ නෑ. කොහොම හරි මේක ගොඩක් ප්‍රචලිත උනා.. වාසිය තමයි කලින් එක මේකට කෙලින්ම අප්ග්‍රේඩ් කරන්න පුලුවන් වුන එක..

 ext4 or fourth extended filesystem එනවා 2008 විතර.. මේක තම්යි සාර්තකම..(අනික්වා අසාර්තක නෑ කියලත් මතක තියාගන්න) මෙයා storage limits කඩාබිඳ දාල performance  ගොඩක් වැඩි කරගත්ත කෙනෙක්..

මේක ගැන දැනට ඔය ඇති කියලයි මට හිතෙන්නේ..
ඊලග ලිපියෙන් මම බලා පොරොත්තු වෙනව ටාර් බෝලෙත් එක්ක ඔට්‍ටුවෙන්න.. නිට්ටාවටම ඒක සුව කරගෙන RPM වලටයි DPKG එකටයි යමු.. එතකොට දෙය්යනේ කියල ගොඩක් දේවල් කරගන්න ඔයාලට පුලුවන් වෙයි..